HİPERENFLASYON NEDİR?
Hiperenflasyon, “dörtnala enflasyon” olarak da adlandırılır. Paranın değerinin yitirdiği en şiddetli enflasyon biçimidir. Peki hiperenflasyon neden olur? Çözümü nelerdir? İşte yanıtı…
HİPERENFLASYON’UN SEBEPLERİ
Hiperenflasyonun en önemli nedeni aşırı parasal genişlemedir. Merkez Bankası bağımsız olmayan devletlerde para politikasını da hükumet yönetir. İşte bu noktada hükumetin maaşların ödenmesi, yatırım ya da bütçe açığının kapatılması için kontrolsüzce para basma kararı alması çok yüksek enflasyona neden olur.
İkincil olarak, ülkede siyasi istikrarın olmadığı, hükumetlerin ortalama ömürlerinin 1-2 yıl olduğu durumlarda iktidar partisi, seçimlerin tekrarlanacağı ve halkın kendilerini cezalandırıp tekrar iktidara taşımayacağı beklentisi taşımaları durumunda kendilerinden sonra gelecek partinin iktisadi planlarını bilerek ve isteyerek bozacak kısa vadeli gayrı-iktisadi kararlar alabilirler. Özellikle gelişmemiş ve yeni gelişmekte olan ülkelerde gözlemlenen bu durum, ileride arz ve talep yönlü daralmalara yol açacak derin ekonomik krizlere sebep olabilir.
HİPERENFLASYON ÇÖZÜMLERİ
Düşünülenin aksine kısa vadede %400’lük enflasyonu düşürmek %40’lık enflasyonu düşürmekten daha kolaydır. Çünkü böyle durumlarda daha önce siyasi maliyet yüzünden alınamamış tedbirler daha kolay alınabilmektedir. Üstelik %400’lük bir enflasyonu %200’e indirmenin siyasi kazancı, %40’lık enflasyonu %20’ye indirmekten daha fazla olabilir. İkincil olarak, çoğu zaman hiperenflasyona neden olan aşırı parasal genişlemeyi kontrol altına almak bile enflasyonu daha makul düzeylere indirmek için yeterli olabilmektedir.
Uzun vadeli çözümler için bütçe disiplinini sağlayacak reformların yapılması ön koşuldur. Bunun için de kararlı bir finansal istikrar programı uygulanmalıdır. Bu program dahilinde kurumsal açıdan yapılanma, vergilendirilmeyen tabanı vergilendirmeye çalışma, vergi idaresinin iyileştirilmesi ve harcama önceliklerinin kesin olarak belirlendiği bir mali reform önşarttır.
TARİHTEKİ EN YÜKSEK HİPERENFLASYONLAR
| Ülke | Para birimi | En yüksek enflasyonlu ay | Aylık en yüksek enflasyon | Günlük enflasyon | Fiyatın ikiye katlanması için gerekli zaman |
|---|---|---|---|---|---|
| Macaristan | Macar pengősu | Temmuz 1944 | %4,19 × 1016 | %207 | 15 saat |
| Zimbabve | Zimbabwe doları | Kasım 2008 | %7,96 × 1010 | %98 | 24,7 saat |
| Yugoslavya | Yugoslav dinarı | Ocak 1994 | %3,13 × 108 | %64,6 | 1,4 gün |
| Almanya | Alman Papiermarkı | Ekim 1923 | %29.500 | %20,9 | 3,7 gün |
| Yunanistan | Drahmi | Ekim 1944 | %13.800 | %17,9 | 4,3 gün |
| Tayvan | Eski Tayvan doları | Mayıs 1949 | %2.178 | %11 | 6,7 gün |
